De beginjaren tot halverwege de vijftiende eeuw
Amsterdam in 1538. Plattegrond gemaakt door Cornelis Anthoniszoon.
Amsterdam viert haar 750-jarig bestaan in 2025 omdat in 1275 voor het eerst iets over haar ’stadsrechten’ op papier staat.
Het begin moet gezocht worden in de tijd dat de brede monding van de rivier de Amstel zijn zoete water in de Zuiderzee loosde, doch men soms verrast werd door het brakke zeewater dat bij een storm zowel de Amstel als stukken grond overspoelde. Door een afsluitbare dam kreeg men meer greep op deze watermassa’s. De dijkjes aan beide kanten van die DAM werden constant opgehoogd: aan de OUDE KANT met de Warmoesstraat en vervolgens de Nes en aan de NIEUWE KANT met de Nieuwendijk en de Kalverstraat. Ophogen en onderhoud van die dijken gebeurde aanvankelijk voor rekening van de huiseigenaars. Hoe smaller je huis, hoe minder kosten aan jouw dijk. Een begrijpelijk begin van het luciferdoosje-achtige profiel van de huizen in de binnenstad van Amsterdam.
Ontstaan van aaneengesloten voorgevels
De stedelijke overheid moest op den duur de dijkjes overnemen en stelde ook de rooilijnen in, om de voorgevels op één lijn te krijgen. Die voorgevels werden vrijwel tegen elkaar geplaatst en diverse grote stadsbranden maakten de bouw van stenen huizen verplicht. Zo ontstonden eeuwen later uit die eerste losse houten dijkhuisjes de huizenrijen als rechtopstaande luciferdoosjes met de brede kanten tegen elkaar. Vloer en dak vormden daarbij de beide lange kanten en de twee resterende smalle kanten vormden de voor- en achtergevel. Afhankelijk van de situatie werden deze gevelwanden onderbroken door een dwarsstraat, die de doorloop naar een erachter liggende gevelrij (ook weer aan een straat of gracht) mogelijk maakte.
Aanduidingen op de voorgevels
Voor elk huis in de Amsterdamse binnenstad geldt de voorgevel als overgangsgebied tussen privé en publieksruimte met de deur als belangrijkste schakel. In die buitengevel bevinden zich ook de ramen en luiken. Aan de buitenkanten van de voorgevel kan de eigenaar van het huis nadere informatie kwijt, bijvoorbeeld door er een uitgangbord aan te bevestigen of er een gevelsteen in aan te brengen. Dit recht heeft alleen de eigenaar (of huurder), hoewel de overheid in een enkel geval (zoals voor het plaatsen van een straatnaambord) hier ook gebruik van kan maken.
